به گزارش اگزیم‌نیوز، ارتباط میان تولیدکنندگان داخلی و بازارهای مصرف ثابت در خارج از مرزهای این کشور، بدان معنی است که خطوط حمل‌ونقل و زیرساخت‌های بندری از اهمیت بالایی برای پکن برخوردارند.

رهبری چین رشد پایدار اقتصادی را به‌ عنوان اولویت امنیت ملی درنظر گرفته است. این کشور در میان کشورهای جهان، از نظر حجم تجارت خارجی در مقام نخست قرار دارد. این موقعیت به سبب جمعیت انبوه، تولید انبوه و مصرف انبوه ایجاد شده است. فراموش نکنیم که چین خود بزرگ‌ترین بازار مصرف جهان هم هست. چین به‌دنبال راه‌های تجاری جدیدی است که امنیت، سهولت، سرعت و منفعت را برای تجارت خارجی آن فراهم آورد و این تفکر نقشی اساسی در ابتکار جاه‌طلبانه و بلندپروازانه «کمربند و راه» داشته است.

جمهوری خلق چین بعد از راه‌اندازی کریدورهای زمینی ابتکار کمربند و راه، شعب دیگری از این پروژه را نیز ایجاد کرده است: «راه ابریشم دریایی قرن بیست‌ویکم» و «راه ابریشم قطبی (قطب شمال)». ابتکار عمل برای ایجاد مسیرهای جایگزین به‌طور اتفاقی مطرح نشده است. هر یک از مسیرها تمرکز مشخصی دارند: ۳ کریدور از ۶ کریدور اصلی زمینی ابتکار کمربند و راه یعنی «پل زمینی جدید اوراسیا»، «کریدور اقتصادی چین - میانمار» و «کریدور اقتصادی چین – پاکستان»، به‌طور کلی اروپای مرکزی، شرقی و اروپای غربی، خلیج بنگال و دریای عمان و اقیانوس هند را هدف قرار داده‌اند. «راه ابریشم دریایی» جنوب شرقی آسیا و آفریقا و «راه ابریشم قطبی» هم به‌طور بالقوه قسمت شمالی ابتکار کمربند و راه را پوشش می‌دهد و چین را به اروپا متصل می‌کند.

کریدور اقتصادی چین – میانمار به قدری برای پکن دارای اهمیت است که چین از میانمار با هر شکلی از حکومت (از آنگ سان سو چی تا کودتاچیان اخیر) حمایت می‌کند. این کریدور استان یوننان در جنوب چین را به ماندالای در مرکز میانمار و شهر جدید یانگون در جنوب منطقه اقتصادی ویژه «کیائوکفو» در خلیج بنگال متصل می‌کند و چین از طریق آن می‌تواند سوخت وارداتی خود را به داخل چین منتقل کند. هم‌اکنون، بیشتر سوخت وارد شده توسط غول آسیایی از تنگه استراتژیک مالاکا عبور می‌کند که اقیانوس هند را به دریای چین جنوبی متصل می‌کند. با توجه به مناقشات میان چین و کشورهای همسایه در دریای چین جنوبی و همچنین حضور آمریکا در این منطقه، کریدور اقتصادی چین – میانمار می‌تواند چین را از مسیر پرچالش تنگه مالاکا برای تأمین سوخت بی‌نیاز کند. از سوی دیگر، چین در چارچوب طرح کریدور اقتصادی چین –پاکستان، در زیرساخت‌های متعدد از خط لوله و فیبر نوری گرفته تا بزرگراه و راه‌آهن پاکستان سرمایه‌گذاری کرده و این کشور را تا حدود یک‌قرن به خود وابسته کرده است. چین در واقع با حضور در خلیج بنگال، در جنوب هند در سریلانکا و در بندر گوادر در پاکستان، به اصطلاح «گردنبند مروارید» ژئوپلیتیکی را به گردن رقیب خود یعنی هند انداخته است، تا این کشور را در محاصره دریایی داشته باشد.

تغییرات جهانی آب‌وهوا گزینه‌های جالبی برای توسعه مسیرهای تجاری جدید در اختیار برنامه‌ریزان چینی قرار داده است. بین افزایش تولید و آلایندگی هوا و تولید بدون توقف گازهای گلخانه‌ای در چین، با گرم شدن دمای کره‌زمین، ذوب‌شدن یخ‌های قطبی و پدیدآمدن راه‌های کشتیرانی در آب‌های یخ‌زده قطب شمال رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. اگرچه این نگرش پیامدهای بسیار جدی و مخرب برای سیستم جهانی محیط‌زیست دارد، اما فرصت‌های جدیدی در تجارت دریایی برای چین فراهم می‌آورد. با تغییرات اقلیمی در جهان و آغاز ذوب شدن یخ‌های قطبی، مسیر دریایی قطب شمال در مرزهای شمالی فدراسیون روسیه مورد ‌توجه پکن قرار گرفته است؛ مسیری که تا دهه گذشته امکان کشتیرانی در سطحی گسترده و در همه فصول سال در آن وجود نداشت.

در ژانویه سال ۲۰۱۸، شورای دولتی چین «سند سفید سیاست قطب شمال چین» را منتشر کرد، که بیان می‌کند پکن طرف علاقه‌مند در امور اقیانوس منجمد شمالی است. چین در چارچوب «ابتکار عمل راه ابریشم قطبی» قصد دارد، به‌طور مشترک با دیگر کشورها، مسیرهای تجارت دریایی در منطقه اقیانوس منجمد شمالی را ایجاد کند. بنابراین، تصمیم گرفته شد که راه ابریشم قطبی بخشی از برنامه گسترده‌تری از ابتکار کمربند و راه چین باشد.

شکل‌گیری ابتکار امنیتی و منطقه‌ای ایندو-پاسیفیک با مشارکت آمریکا، ژاپن، استرالیا و هند، در راستای صیانت غرب از راه‌های آبی بین‌المللی است. توجه چین به کریدور قطب شمال، این فراغت‌خاطر را به این کشور برای دوری از صحنه شرق آسیا و اقیانوس آرام و تنش‌های احتمالی می‌دهد. فارغ از این، مسیر قطب شمال به چین این امکان را می‌دهد که محموله‌ها را سریع‌تر از طریق دریا به اروپا تحویل دهد. این مسیر، مسافت را ۲۰تا ۳۰درصد کاهش داده و در سوخت و منابع انسانی صرفه‌جویی می‌کند. با توجه به اینکه ۹۰درصد کالاهای چین از طریق دریا تحویل داده می‌شوند، توسعه راه ابریشم قطب شمال وعده صرفه‌جویی جدی و رشد سود را به پکن می‌دهد.

مسیر پروژه کمربند و راه چین، از میان کشورهایی می‌گذرد که  پتانسیل درگیری و بحران در آنها بالاست (آسیای میانه، خاورمیانه و اروپای شرقی). همچنین مسیر راه‌ابریشم دریایی نیز از طریق دریای چین جنوبی، آسیای جنوب‌شرقی و اقیانوس هند می‌گذرد که دارای مشکلات مشابه است. ارزش اصلی مسیر دریایی قطب شمال این است که مناطقی که کشتی‌های چین از آن عبور می‌کنند نسبتاً آرام و پایدار هستند. بنابراین، مسیر شمال ممکن است به‌عنوان یک جایگزین باثبات‌تر عمل کند.

 بهرام امیراحمدیان

استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل اوراسیا